Chcąc przeciwdziałać otyłości i nadwadze należy skupić się na zmniejszeniu poboru energii i na zwiększeniu wydatku energetycznego. Spożywanie żywności lub napojów zawierających niskokaloryczne substancje słodzące pomaga w zmniejszaniu spożycia cukru. To z kolei, jeżeli jest elementem zrównoważonej diety i zdrowego stylu życia, może pomóc zmniejszyć liczbę spożywanych kalorii i być przydatnym narzędziem w kontroli masy ciała.

W obliczu niepokojąco wysokich wskaźników otyłości i dużej liczby osób z nadwagą, gdy organy odpowiedzialne za zdrowie publiczne zalecają zmniejszenie ogólnego spożycia cukru zarówno przez osoby dorosłe, jak i dzieci 1 , pomocne mogą się okazać się niskokaloryczne substancje słodzące., pomocne mogą okazać się niskokaloryczne substancje słodzące.

Tabela poniżej zawiera porównanie wartości energetycznej przykładowych produktów żywnościowych słodzonych cukrem oraz ich odpowiedników słodzonych słodzikami.

Tabela 1. Różnice wartości energetycznej produktów żywnościowych zawierających cukier lub niskokaloryczne substancje słodzące

Rodzaj produktu	Liczba kategorii (produkt zawierający cukier)	Liczba kalorii (produkt zawierający niskokaloryczne substancje słodzące)
Napój bezalkoholowy typu Cola (330 ml)	139 kcal	< 1 kcal
Napój owocowy (250 ml)	100 kcal	27 kcal
Jogurt pitny (250 ml)	180 kcal	105 kcal
Galaretka malinowa (100 g)	80 kcal	5 kcal
Napar z kawy/herbaty słodzony	20 kcal 1 łyżeczka (5 g) od herbaty	1 kcal 1 tabletka słodzika stołowego

Twierdzenie, że słodziki mogą pomagać w kontrolowaniu masy ciała, potwierdzają kompleksowe, systematyczne przeglądy i metaanalizy randomizowanych badań kontrolowanych z udziałem konsumentów. Dostarczają one najwyższej jakości dowodów na potrzeby badania potencjalnego wpływu spożywania niskokalorycznych substancji słodzących i wykazały korzystny wpływ zastępowania cukru substancjami słodzącymi w zmniejszaniu całkowitego spożycia kalorii. Jednocześnie badania te nie potwierdzają sugestii, że słodziki mogą prowadzić do przejadania się i przyrostu masy ciała^2,3,4,5. Spożywanie niskokalorycznych/bezkalorycznych zamienników cukru nie pobudza bowiem ani nie zmniejsza apetytu. Przeprowadzone badania sugerują natomiast, że w wielu przypadkach substancje te mogą pomagać w zaspokajaniu ochoty na słodkie produkty⁶.

Systematyczny przegląd i metaanaliza przeprowadzona w 2020 r. wykazały, że stosowanie słodzików niskokalorycznych/bezkalorycznych przyczynia się do klinicznie istotnej redukcji masy ciała/wskaźnika BMI⁵. Ten korzystny efekt okazał się bardziej znaczący, gdy substancje te były spożywane jako substytut cukru, szczególnie w przypadku dorosłych osób, z nadwagą, otyłych i takich, którzy nie stosują ograniczeń dietetycznych. Wyniki wykazały, że stosowanie słodzików zamiast cukru przyniosło korzyści w postaci (średniej) redukcji masy ciała o 1,3 kg w całej populacji, przy czym w przypadku osób z nadwagą/otyłych liczba zrzuconych kilogramów była większa i wynosiła ok. 2,5 kg.

Z kolei w badaniu z 2019 r. przeprowadzonym przy wsparciu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) stwierdzono niewielki korzystny wpływ stosowania słodzików niskokalorycznych/bezkalorycznych na wskaźnik BMI⁴, co jest zgodne z wynikami większej metaanalizy przeprowadzonej przez H. Laviadę-Molinę⁵. Wcześniejsze systematyczne przeglądy badań kontrolowanych również potwierdzają korzystny wpływ zastępowania cukru słodzikami na wskaźnik BMI i masę ciała, co sugeruje, że substancje te mogą pomagać w odchudzaniu lub utrzymaniu prawidłowej masy ciała^2,3.

Oczywiście niskokaloryczne substancje słodzące to nie magiczna różdżka i same w sobie nie mogą sprawić, że schudniemy. Naukowcy wyjaśniają, że korzyści płynące ze stosowania słodzików zależą od liczby kalorii i ilości zastępowanego cukru, a także od codziennej diety⁷.

Również Polskie Towarzystwo Badań nad Otyłością, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny i Instytut Żywności i Żywienia im. prof. dr. med. Aleksandra Szczygła podkreślają, że spożywanie produktów spożywczych zawierających substancje słodzące, nie może być jedynym elementem zmiany stylu życia. Jest to tylko sposób na zaspokojenie potrzeby odczuwania słodkiego smaku bez spożywania mono- i disacharydów, co może ułatwić realizację zaleceń dietetycznych i kontrolę glikemii. 

W profilaktyce nadwagi, otyłości i cukrzycy typu 2 ważne jest, by ograniczać spożycie cukrów przez zastępowanie ich substancjami słodzącymi, ale również zmienić zwyczaje żywieniowe, a przede wszyskim ograniczyć spożycie produktów o słodkim smaku. Eksperci podkreślają, że powinno przyzwyczajać się konsumentów do akceptowania produktów o mniej słodkim smaku⁸.

Jednocześnie eksperci obalają hipotezy sugerujące, że słodziki mogą powodować przyrost masy ciała. W niektórych badaniach obserwacyjnych stwierdzano zależność polegającą na tym, że osoby spożywające te substancje miały nadwagę lub otyłość. Jednakże wskazuje się, że spożywanie ich może być konsekwencją nadwagi i otyłości, a nie ich przyczyną⁹. W przeglądzie przeprowadzonym przy wsparciu WHO I. Toews i jej współpracownicy stwierdzili, że do interpretacji wyników badań obserwacyjnych dotyczących wpływu słodzików na zdrowie należy podchodzić z ostrożnością i zwrócić uwagę zarówno na możliwość występowania czynników zakłócających, jak i odwrotnej zależności przyczynowo-skutkowej⁴.

Badania z udziałem ludzi wykazały również, że niskokaloryczne substancje słodzące nie pobudzają i nie zmniejszają apetytu ani uczucia głodu ^6,10,11. Ponadto w niektórych badaniach wykazano, że picie napojów ze słodzikami może pomagać w kontrolowaniu apetytu i/lub zmniejszaniu ochoty na słodkie produkty i faktycznej redukcji ich spożycia^12,13,14,15. Na przykład w badaniu przeprowadzonym niedawno przez N.G. Maloney’a i współpracowników¹⁴ stwierdzono, że napoje zawierające słodziki mogą pomóc jeść mniej dzięki kontrolowaniu apetytu, dzięki odczuciu większej przyjemności z jedzenia, poczucia kontroli i mniejszego poczucia winy z powodu jedzenia. W ten sposób napoje zawierające niskokaloryczne substancje słodzące mogą pomagać osobom odchudzającym się w kontrolowaniu masy ciała przy jednoczesnym zapewnieniu im możliwości cieszenia się słodkim smakiem i czerpania przyjemności z jedzenia.

W przeglądzie literatury przeprowadzonym w 2018 r. przez K.M. Appleton i współpracowników¹⁶ wykazano, że spożycie produktu o słodkim smaku znacznie zmniejsza w kolejnych godzinach ochotę na słodkie posiłki i sprawia, że w rzadziej wybieramy słodki smak. Przyczyn tego zjawiska upatruje się w tzw. sytości sensorycznie specyficznej. Jest to mechanizm powodujący spadek przyjemności z jedzenia produktów, które mają taki sam smak jak te produkty, które niedawno zjedliśmy. Dostępne badania potwierdzają więc tezę, że spożywanie produktów zawierających słodziki może zaspokajać naszą ochotę na słodkie produkty, a tym samym zmniejszać spożycie produktów słodzonych cukrem.

Na zakończenie należy podkreślić, że w profilaktyce nadwagi, otyłości i cukrzycy typu 2 liczy się nie tylko ograniczenie spożycia cukrów poprzez zastępowanie ich substancjami słodzącymi, ale także zbilansowana, zrównoważona pod względem energetycznym dieta oraz wysiłek fizyczny. Spożywanie substancji słodzących nie może być jedynym elementem zmiany stylu życia, ale może być jednym z elementów składowych w szerokiej strategii kontroli masy ciała. 

¹Guideline: Sugars intake for adults and children, World Health Organization, 2015. http://www.who.int/nutrition/publications/guidelines/sugars_intake/en/

² Miller P., Perez V., Low-calorie sweeteners and body weight and composition: a meta-analysis of randomized controlled trials and prospective cohorts, “Am J Clin Nutr.”, 100(3)/2014.

³ Rogers P.J., Hogenkamp P.S., de Graaf C. i wsp., Does low-energy sweetener consumption affect energy intake and body weight? A systematic review, including meta-analyses, of the evidence from human and animal studies, “Int J Obes”, 40/2016.

⁴ Toews I., Lohner S., de Gaudry D.K., Sommer J., Meerpohl J.J., Association between intake of non-sugar sweeteners and health outcomes: systematic review and meta-analyses of randomised and non-randomised controlled trials and observational studies, “BMJ”, 363/2019.

⁵ Laviada-Molina H., Molina-Segui F., Pérez-Gaxiola G. i wsp., Effects of nonnutritive sweeteners on body weight and BMI in diverse clinical contexts: Systematic review and meta-analysis, “Obes Rev”, 21(7)/2020.

⁶ Bellisle F., Intense Sweeteners, Appetite for the Sweet Taste, and Relationship to Weight Management, “Curr Obes Rep”, 4(1)/2015.

⁷ Ashwell M.A., Gibson S., Bellisle F., Buttriss J., Drewnowski A., Fantino M., Gallagher A.M., de Graaf K., Goscinny S., Hardman C.A., Laviada-Molina H., López-García R., Magnuson B., Mellor D., Rogers P., Rowland I., Russell W., Sievenpiper J., la Vecchia C., Expert consensus on low calorie sweeteners: facts, research gaps and suggested actions, “Nutr Res Rev.”, 33(1)/2020.

⁸ Olszanecka-Glinianowicz M., Stoś K., Gajda-Wyrębek J., Stanowisko Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością, Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny, Instytutu Żywności i Żywienia im. prof. dra med. Aleksandra Szczygła w sprawie stosowania niskokalorycznych substancji słodzących, „Nutrition, Obesity & Metabolic Surgery”, 6(1)/2019.

⁹ Mela D.J., McLaughlin J., Rogers P.J., Perspective: Standards for Research and Reporting on Low-Energy (“Artificial”) Sweeteners, “Adv Nutr”, 11(3)/ 2020

¹⁰ Public Health England, Sugar Reduction: The Evidence for Action, 2015. https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/470179/Sugar_reduction_The_evidence_for_action.pdf

¹¹ Fantino M., Fantino A., Matray M., Mistretta F., Beverages containing low energy sweeteners do not differ from water in their effects on appetite, energy intake and food choices in healthy, non-obese French adults, “Appetite”, 129/2018.

¹² Piernas C., Tate D. F., Wang X., Popkin B.M., Does diet-beverage intake affect dietary consumption patterns? Results from the Choose Healthy Options Consciously Everyday (CHOICE) randomized clinical trial, “Am J Clin Nutr”, 97(3)/2013.

¹³ de Ruyter J.C., Katan M.B., Kuijper L.D., Liem D.G., Olthof, M.R., The effect of sugar-free versus sugar-sweetened beverages on satiety, liking and wanting: An 18 month randomized double-blind trial in children, “Plos One”, 8(10)/2013. 

¹⁴ Maloney N.G., Christiansen P., Harrold J.A., Halford J.C.G., Hardman C.A., Do low-calorie sweetened beverages help to control food cravings? Two experimental studies, “Physiol & Behav”, 208/2019.

¹⁵ Rogers P.J., Ferriday D., Irani B. i wsp., Sweet satiation: Acute effects of consumption of sweet drinks on appetite for and intake of sweet and non-sweet foods, “Appetite”, 149/2020.

¹⁶ Appleton K.M., Tuorila H., Bertenshaw E.J., de Graaf C., Mela D.J., Sweet taste exposure and the subsequent acceptance and preference for sweet taste in the diet: systematic review of the published literature, Am J Clin Nutr, 107/2018.