Niskokaloryczne substancje słodzące a ich wpływ na dzieci

Słodziki należą do najlepiej przebadanych składników żywności. Wszystkie obecnie zatwierdzone substancje zastępujące cukier zostały poddane rygorystycznej ocenie bezpieczeństwa przez organizacje zajmujące się bezpieczeństwem żywności. Wspólny Komitet Ekspertów FAO i WHO ds. Dodatków do Żywności (JECFA – The Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives) a także panel ds. dodatków do żywności EFSA. Organizacje te konsekwentnie potwierdzają bezpieczeństwo słodzików, w tym również w odniesieniu do dzieci.

Ich spożycie w kontekście osób nieletnich jest niekiedy kwestionowane ze względu na stosunkowo duże ilości spożywanych pokarmów i napojów o słodkim smaku w porównaniu z osobami dorosłymi w przeliczeniu na masę ciała. W konsekwencji, u dzieci obserwuje się tendencję do spożywania większych ilości tych substancji w przeliczeniu na kilogram masy ciała dziennie. Jednak badania naukowe potwierdzają, że dzieci mogą bezpiecznie spożywać niskokaloryczne substancje słodzące i nie ma ryzyka przekroczenia przez nie wartości ADI (dopuszczalnego dziennego spożycia). W 2013 r. eksperci panelu EFSA ds. dodatków do żywności i składników odżywczych dodawanych do żywności przeprowadził pełną ponowną ocenę bezpieczeństwa aspartamu i doszli do wniosku, że nie stanowi on zagrożenia przy obecnych poziomach spożycia. W opinii EFSA ustanowione dla aspartamu ADI jest bezpieczne dla populacji ogólnej (w tym niemowląt, dzieci i kobiet w ciąży), a jego spożycie przez konsumentów jest poniżej ADI1.

W przeszłości twierdzono, że niskokaloryczne substancje słodzące, zwłaszcza aspartam  powodują zmiany zachowania u dzieci. Przeprowadzone badania nie potwierdziły tych opinii. Kontrolowane próby kliniczne nie dostarczyły dowodów jakiegokolwiek behawioralnego lub neurologicznego wpływu tej substancji na zdrowe osoby dorosłe bądź dzieci, ani też jakiegokolwiek wpływu na funkcje poznawcze bądź na zachowanie dzieci, ze szczególnym uwzględnieniem nadpobudliwości. Nie potwiedzono też jakiegokolwiek związku między aspartamem a występowaniem ataków u osób dotkniętych padaczką. Zgodnie z opinią EFSA z 2013 r. ten środek słodzący nie powoduje żadnych uszkodzeń mózgu ani skutków behawioralnych, takich jak nadpobudliwość1,2.

Dzieci, zwłaszcza małe, potrzebują odpowiedniej ilości energii do szybkiego wzrostu i rozwoju. Z tego powodu niskokaloryczne substancje słodzące na ogół nie są stosowane w żywności i napojach przeznaczonych dla niemowląt i dzieci poniżej trzeciego roku życia3.

Niemniej jednak problem nadwagi i otyłości coraz częściej dotyczy również dzieci i młodzieży. W Polsce z tymi chorobami boryka się ok. 10% małych dzieci (1–3 lata), 30% dzieci w wieku wczesnoszkolnym i niemal 22% młodzieży do 15 roku życia4.

Stowarzyszenia pediatryczne wskazują, że w przypadku dzieci cierpiących na schorzenia wymagające ograniczenia spożycia cukru i/lub kalorii, takie jak otyłość i cukrzyca typu 1 lub 2, korzystne może być zastosowanie niskokalorycznych substancji słodzących zamiast cukru5,6. Istnieje również zgodność badaczy co do tego, że słodziki mogą być stosowane jako część strategii kontrolowania masy ciała i cukrzycy u dzieci, ponieważ nie wpływają one na poziom glukozy we krwi7.

Badania dotyczące wpływu zastąpienia napojów słodzonych cukrem napojami z niskokalorycznymi substancjami słodzącymi wykazały korzyści zw. ze zmniejszeniem otyłości wśród dzieci i młodzieży8,9,10,11. Ponadto z badań wynika również, że stosowanie słodzików w wielu przypadkach wiąże się ze zmniejszeniem spożycia produktów o słodkim smaku, co sugeruje, że mogą one pomóc zaspokoić chęć jedzenia słodyczy12.

Należy jednak pamiętać, że w radzeniu sobie z nadwagą czy otyłością u dzieci i młodzieży kluczowym elementem powinna być zmiana stylu życia przez zmniejszenie przyjmowanych kalorii, zwiększenie aktywności fizycznej i skrócenie czasu przeznaczanego na zajęcia w pozycji siedzącej.

1 Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive, https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/3496

EFSA explains the Safety of Aspartame, https://www.efsa.europa.eu/en/corporate/pub/factsheetaspartame

3 CODEX STAN 192-1995, http://www.fao.org/gsfaonline/docs/CXS_192e.pdf

4 Taraszewska A., Nadwaga i otyłość wśród dzieci i młodzieży, https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/nadwaga-i-otylosc-wsrod-dzieci-i-mlodziezy/

5 Wakida-Kuzunoki G.H., Aguiñaga-Villaseñor R.G., Avilés-Cobián R. i wsp., Edulcorantes no calóricos en la edad pediátrica: análisis de la evidencia científica [Low calroie sweeteners in childhood: analysis of the scientific evidence], “Revista Mexicana de Pediatría”, 84(suppl 1)/2017.

6 Baker-Smith C.M., de Ferranti S.D., Cochran W.J., AAP Committee On Nutrition, Section On Gastroenterology, Hepatology, And Nutrition. The Use of Nonnutritive Sweeteners in Children, “Pediatrics”, 144(5)/2019.

7 Diabetes UK. The use of low or no calorie sweeteners. Position Statement, https://www.diabetes.org.uk/professionals/position-statements-reports/food-nutrition-lifestyle/use-of-low-or-no-calorie-sweetners

8 Ebbeling C.B., Feldman H.A., Osganian S.K., Chomitz V.R., Ellenbogen S.J., Ludwig D.S., Effects of decreasing sugar-sweetened beverage consumption on body weight in adolescents: a randomized, controlled pilot study, “Pediatrics”, 117/2006.

9 Ebbeling C.B., Feldman H.A., Chomitz V.R., Antonelli T.A., Gortmaker S.L., Osganian S.K. i wsp., A randomized trial of sugar-sweetened beverages and adolescent body weight, “N Engl J Med”, 367/2012. 

10 de Ruyter J.C., Olthof M.R., Seidell J.C., Katan M.B., A trial of sugar-free or sugar-sweetened beverages and body weight in children, “N Engl J Med”, 367(15)/2012.

11 Katan M.B., de Ruyter J.C., Kuijper L.D., Chow C.C., Hall K.D., Olthof M.R., Impact of Masked Replacement of Sugar- Sweetened with Sugar-Free Beverages on Body Weight Increases with Initial BMI: Secondary Analysis of Data from an 18 Month Double–Blind Trial in Children, “Plos One”, 11(7)/2016

12 de Ruyter J.C., Katan M.B., Kuijper L.D. i wsp., The effect of sugar-free versus sugar-sweetened beverages on satiety, liking and wanting: An 18 month randomized double-blind trial in children, “Plos One”, 8(10)/2013.